انواع پسوندهای «ی»

انواع حرف «ی» آخر در دستور زبان فارسی

در دستور زبان فارسی حرف «ی» کاربردهای فراوانی دارد که ما به رایج ترین آنها اشارت میکنیم:

یک: «ی» نکره
این نوع «ی» به آخر اسامی افزوده می شود و حاکی از آن است که مورد خطاب، ناشناس است. مانند: تاجری با سرمایه ی اندوخته ی خود کاخی خرید» در اینجا «ی» در (تاجری) و (کاخی) یاء نکره است.

دو: «ی» وحدت
این نوع «ی» بر یک چیز (مانند: شیشه ای) یا بر یک نفر (مانند: کسی، شخصی، مردی) یا اندازه ای (مانند: ذره ای، کمی، کیلویی، متری، سیری) دلالت میکند.
[زعفران سیری چند است؟] یعنی: یک سیر
[نصیحتی کنمت گوش کن پسر بپذیر!]
یعنی: (یک نصیحت)
شایان ذکر است که در برخی موارد امکان دارد حرف «ی» بر دو یا چند معنا دلالت کند. برای نمونه: در جمله ی (به زنی گفتم) حرف «ی» هم می تواند از نوع (یاء نکره) باشد و هم (یاء وحدت)!

سه: «یاء» شناسایی فعل «دوم شخص مفرد مضارع و ماضی»
مانند: (شنیدی٬ گفتی، خواندی٬ میگویی، می بینی)

چهار: پسوند نسبی که بر چند نوع است و بر معانی گوناگون دلالت می کند. مانند:
۱- «یاء» نسبت دادن به اشخاص مانند: نادری٬ میرزایی

۲- «یاء» نسبت دادن به شیئی یا چیزی مانند: حریری، چدنی، ابریشمی، آهنی، سنگی، مخملی، 

۳- «یاء» نسبت دادن به اماکن! مانند: هوایی، زمینی، دریایی، تهرانی، اهوازی، بیابانی، جنگلی،

٤- «یاء» پسوند دارایی یا دارندگی. مانند: حرفه ای، نامی، فنی، هنری، به معنای: دارای حرفه، نامدار، دارای فن، هنرمند 

5- «یاء» پسوند شغلی. مانند: جگرکی، کبابی٬ کلید سازی، کله پزی٬ تعمیراتی، سمساری، پرده سازی،

٦- «یاء» پسوند مفعولی: مردودی، اخراجی، تبعیدی، تنبیهی، زندانی،

پنج: «یاء» قابلیت: به آخر مصادر افزوده میشود و از آن صفت «قابلیت» یا «لیاقت» می سازد. مانند: خوردنی، مردنی، دیدنی٬ گفتنی، نوشتنی، زدنی، رفتنی٬ خواندنی، 

شش: «یاء» حاصل مصدری مانند: سربازی مصدر سپاهیگری، دلاوری، فداکاری، جانبازی، مردی، مسلمانی،
(این نشانه ی مسلمانی نیست) یعنی «مسلمان بودن»

فضل الله نکولعل آزاد
تهران ۱۳٦۳
Www.lalazad.blogfa.com